Çeyizlerin olmazsa olmazı Daday Selalmaz Bezinin özelliği Nedir?

KASTAMONU EL SANATLARI

1941 yıllarına Kastamonu Daday´da 1257 tezgâhın faaliyet gösterdiğini o zamanın basınından öğrendik. Tam 1257 tezgah…

Son yıllarda teknoloji karşısında eriyip gitmişlerdi. Evlenecek kızların çeyizlerine bu dokumalardan konulur, dokuma bilen kızlar evlenmede tercih edilirdi. Düğünlerde kızların çeyizleri arasında birkaç paket ipliğin bulunması ve kızın anası evindeki tezgâhını da kocası evine getirmesi gelenek halini almış, hala o yörenin sandıklarında bu dokumaları bulmaktayız. Çocuk daha beşikte iken anasının veya nenesinin dokuduğu tezgahının şak-şak çıkaran sesi ile uyur ve uyanır, onların tatlı ninnisine tezgah sesine eşlik ederdi.

Ürünler, kendine özgü yöntemlerle elle ve basit aletlerle (çıkrık, kelebe, çağ, dolap, masura) ağaç tezgahlarda dokunan, standart bir üretimi olmayan ürünlerdir. Birbirine benzerler ancak; tıpa tıp aynısı değillerdir.

Şile bezinden daha ince ve hoş duran bu dokumaların yapılışı şöyledir. 20/1 numaralı kıvrak pamuk ipleri dirençlerinin artırılması ve dokuma esnasında kırılmamaları için çirişleme yönteminden geçirilir. Çirişleme; Kaynayan su içerisine un, yağ karıştırmak sureti ile elde edilen karışım içerisinde iplik çilelerinin ovuşturulması ile sağlanır. Çirişlenen ipler çıkrık yardımı ile masuralara sarılır, masuralar çağ denilen araç yardımı ile büyük dolap üzerinde dokumanın enine ve boyuna göre ayrımı yapılır. Bu büyük dolap üzerinde 1200-1800 ayrı iplik, her birinin boyu 90-100 metre olacak şekilde karıştırılmadan ayrılması gerekir.

Bu ayrımın püf noktası çatal denilen, üç parmaklı bir araca bağlıdır. Ayrımı yapılan ipler Salman üzerinde toplanır.

Tezgâh üzerinde sırasıyla tırmıktan geçirilerek yayılması sağlanır. Yayılan ipler gücülerden ve taraktan geçirildikten sonra selmüre dolanır. Bu iplere çözgü ipleri denilir. Çözgü ipleri ayakçalar yardımı ile bir aşağı bir yukarı hareket ettirilerek açılmaları sağlanır, açılan bu iplerin aralarından, mekiğe sarılı atkı ipleri atılmak sureti ile geçirilir ve tefe yardımı ile sıkıştırılmak sureti ile dokunur. Dokuma esnasında içerisine motifler atılır. Yıkandığında iplik özelliği ve dokuma tekniğine göre, bazı iplerin çekmesi bazılarının çekmemesi ile kıvrım, kıvrım otantik bir görünüm sağlanır. Renkleri beyaz, natureldir, içerisindeki motifler isteğe bağlı olarak renkli olabilir.

Bu dokumalar, masa, sehpa örtüsü, elbiselik, cibinlik, perdelik çarşaflık, peştamal, peçete ve ev dekorasyonunda kullanılmaktadır. El dokumaları olduğundan, kıymetleri fazladır.

Bu dokumalar zamanın köylü kadınları tarafından pazar yerinde bir sıra halinde sıralanıp önlerinde çeşit çeşit renk renk, göyneklik, çarşaflık, önbezi, yaşmak, perdelik olarak satılırdı.

Erkeklerin giydiği, pantolon, yelek ve çobanların kullandığı yamçı, doğal yünün ip haline getirilip tezgâhlarda dokunmasından sonra yüzeyi pürüzlü ağaç oluklarda iki kişinin birer ucundan tutup saatlerce ileri geri asılmaları sonucunda keçeleştirilmesi neticesinde çok sağlam, kalın bir kumaş elde edilirdi.

Daday´da dokuma tezgâhlarının tarihi incelendiğinde tarih boyunca hep var olduğu görülmektedir. İlk yazılı kayıta, 26 Ağustos 1941 yılında yayınlanan Kastamonu Doğrusöz gazetesinde rastlayabiliyoruz. Bu yazıda “ Daday´da dokumacılar arasında bir kooperatif kurulması için faaliyet başlamıştır. Resmi muamelelerin ifası için müessisler hükümete müracaat etmişlerdir.” denilmektedir. O tarihte Daday´da 1257 adet tezgâhın kayıtlı olduğu bilinmekle beraber kayıtlı olmayanlarla beraber sayının daha da fazla olduğu anlaşılmaktadır.

Bazı kaynaklarda adı geçen dokumalar Eflani dokumaları olarak bilinmesine rağmen, Selalmaz yöresinde dokunan bu dokumaların Eflani´ye yakınlığı nedeniyle Eflani pazarında satılmaları nedeniyle, belirtilen isimle tanınmasına rağmen, asıl olan Selalmaz Yöresi Bezi olarak bilinmesinde ve bu şekilde düzeltilmesinde yarar vardır.

Bu dokumaların Kastamonu dokumaları içerisinde, inceliği ve kıvraklığı yönünden apayrı bir yeri vardır. Ancak; Kastamonu dokumalarından soyutlamak mümkün değildir.