Anadolu’nun Alın Teri: Kastamonu’da Rençberlik Geleneği ve Dönüşümü”

Biz çocukken babama veya köyden büyüklerimize ne iş yapıyorsun diye sorulduğunda, verdikleri cevap hep Rençberlik olurdu. Tabi bizde rençberlik ne demekti bilmiyorduk. Eee o zamanlarda hemen yazıp cevap alacağımız google da yoktu. Ya bırakın googlu elektrik bile yoktu elektrik… Şartlar zordu, imkanlar kısıtlıydı ama o zamanları şimdilerde mumla arıyoruz nedense. Bugün herkes geçmişe özlem duyar hale geldi neden acaba? Neyse biz konumuza geçelim…

Rençber ne demek?

“Rençber” kelimesi, çiftçi, tarımla uğraşan kişi anlamına gelir. Osmanlı döneminde ve eski Türkçede yaygın olarak kullanılmıştır. Günümüzde daha çok edebi veya yöresel kullanımlarda karşımıza çıkar.

Aynı zamanda mecazi olarak, emek vererek çalışan, geçimini alın teriyle kazanan kişi anlamında da kullanılabilir.

Hala Anadolu’da ve Kastamonu’da kullanılan bu kavram; Tarımla yaşamını idame ettiren kişilerin meslekleri sorulunca verdiği cevaptır çiftçi.
Kökeni Farsça iki kelimenin birleşimidir.
Renç : sıkıntı
ber : çeken aidiyet ekidir.
Yani Rençber ve çiftçi Zahmet Çeken kişidir…

Tarım ve gıda ürünleri diğer metalar gibi değildir: Bu ürünlerin fiyatı, yaşamın fiyatı demektir; ve belli bir sınırın altında ölümün fiyatı demektir.” (M. Mazoyer, L. Roudar)

Kastamonu’da Rençberlik ve Tarım

Kastamonu, Karadeniz ve İç Anadolu’nun kesişim noktasında yer aldığı için iklimi ve toprağı birçok tarım ürünü yetiştirmeye uygundur. Tarih boyunca burada yapılan rençberlik, küçük aile işletmelerine dayalı tarım faaliyetlerini içermiştir. Geleneksel tarım yöntemleriyle sürdürülen rençberlik, bölgenin ekonomik yapısında önemli bir yer tutmuştur.

Kastamonu ve çevresinde yetiştirilen bazı tarım ürünleri:
• Tahıllar: Buğday, arpa, çavdar
• Baklagiller: Nohut, mercimek, fasulye
• Sebzeler ve meyveler: Elma, armut, ceviz, üzüm
• Tütün: Osmanlı döneminde önemli bir tarım ürünüydü.
• Keten ve kendir: Kastamonu, keten ve kendir üretimiyle de bilinir.

Rençberlikte Kullanılan Geleneksel Yöntemler

Kastamonu ve çevresinde rençberler, tarımı genellikle geleneksel yöntemlerle yapmıştır. Saban, kara pulluk, düven gibi araçlar yaygın olarak kullanılmıştır. Traktörlerin ve modern tarım ekipmanlarının yaygınlaşmasından önce, öküz ve at gibi hayvanlar çift sürmede önemli bir rol oynardı.

Osmanlı Döneminde Rençberlik ve Vergilendirme

Osmanlı döneminde rençberler tımarlı sipahilere veya büyük toprak sahiplerine bağlı olarak çalışırdı. Devlete öşür (ürünün 1/10’u) vergisi verilir, ayrıca angarya işlerde (örneğin yol yapımı) çalışmaları beklenirdi. Kastamonu gibi bölgelerde köylüler, bazen büyük arazi sahiplerinin yanında yarıcılık sistemiyle tarım yapardı (ürünün belirli bir oranını toprağın sahibine bırakırlardı).

Cumhuriyet Dönemi ve Günümüzde Rençberlik

Cumhuriyet’in ilk yıllarında, Kastamonu’da ve Anadolu’nun birçok bölgesinde tarım ekonominin temelini oluşturuyordu. Ancak zamanla, köyden kente göçün artması ve sanayileşmenin etkisiyle geleneksel rençberlik giderek azalmıştır. Günümüzde tarım hâlâ önemli bir geçim kaynağı olsa da makineleşme, modern tarım teknikleri ve destekleme politikaları geleneksel rençberliğin yerini almıştır.

Sonuç

Kastamonu ve Anadolu’da rençberlik, tarıma dayalı ekonomik yapının temel taşlarından biri olmuştur. Özellikle küçük ölçekli aile işletmelerine dayalı tarım ve geleneksel yöntemler, uzun yıllar boyunca bu bölgelerde halkın geçimini sağlamıştır. Günümüzde ise modern tarım teknikleri ile birlikte eski rençberlik anlayışı yerini daha verimli ve planlı tarıma bırakmıştır.