Mergüze Nasıl İhsangazi oldu? Mergüze ne demek? (İşte Kastamonu İhsangazi ilçesinin hikayesi)

İhsangâzi İlçesi, 1968 yılına kadar Mergüze adıyla bilinmekte olup, araç ilçesine bağlı bir nahiye olan Mergüze; 1968 yılında Belediye teşkilatının kurulması ile Kastamonu merkeze bağlanmış ve 19.06 1987 yılınca ilçe olmuştur.

İlçenin yüzölçümü 384 kilometrekaredir. Ortalama rakım ise 863m’dir. İhsangazi ilçesinin 23 köy ve 10mahalle olmak üzere toplam 108 ünitesi bulunmaktadır.

Kastamonu İhsangazi İlçesinin tarihçesi

İhsangâzi İlçesi Ilgaz dağlarının kuzey eteklerinde kurulmuştur. Kastamonu’nun Çankırı ile sınırını oluşturmaktadır. Güneyinde Çankırı İli Ilgaz İlçesi bulunmakta ve Ilgaz dağlarının zirvesi doğal sınır olarak iki ili ayırmaktadır. İl’e uzaklığı yaklaşık 28 km’dir.

İhsangâzi, 1968 yılına kadar Afşar veya Mergüze adıyla bilinmekte ve Araç İlçesi’ne bağlı bir nâhiye idi. 1968 yılında Belediye teşkilatının kurulmasından sonra merkeze yakın olan İhsangâzi Köyü’nün adı ilçe merkezine verilmiş bu köyün adı da Yukarı Yeşil Mahalle olarak değiştirilmiş ve Kastamonu Merkez’e bağlanmıştır. 19.06.1987 yılında ise ilçe olmuştur.

1530 yılına ait 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu defterinde Mergüze adında yerleşim alanı yoktur. Ancak şu anda aynı adla anılan Afşar, Hocahacip, Sevindik, Körpeler, Ortaca, Köseler, Kapaklı ve Obruk köylerinin varlığı yazılı olarak kayıtlıdır. Bu köyler idârî olarak merkeze yani Kastamonu’ya bağlıdır. Bu Köyler bu kadar eski birer yerleşim yerleri olmalarına rağmen o dönemlere ait herhangi bir kalıntı bulunmamaktadır.

Eski adı ile târihi sürecine bakıldığında, 1836 yılı Kastamonu Jurnal Defterine âit mahkeme kararlarında Mergüze Kazası olarak kayıtlara geçmiştir.

1869, 1879, 1903 yıllarında yayınlanan Kastamonu Salnameleri’nde Mergüze, Araç İlçesi’ne bağlı bir Nâhiye olarak yazılıdır.

Mergüze adı nereden geliyor?

Osmanlı arşivlerinde Cevdet Evkâf tasnifi içerisinde bulunan (Târih: 27/Za[1]/1250 hicri Dosya No: 9, Gömlek No: 407) bir belgede Mergöze Kazası’nda Obruk Karye (Köyü)’sinde imâmet ve hitâbet tevcihinden bahsedilmektedir. Bu tarih yaklaşık olarak mîlâdi 1834 târihine denk düşmektedir.

Söz konusu belgede “Mergöze” olarak geçmektedir. Bu kelimenin Farsça ve Türkçe bir terkip olduğu anlaşılmaktadır. “Mer” Farsçada elli anlamına gelmektedir. Dolayısıyla Mergöze “Elligöze” yani “elli su kaynağı” anlamına gelmektedir.[2]

[1] Za, kameri aylardan zilkade ayını ifade eder. Mîlâdî olarak yaklaşık 27 Mart 1835 yılına denk gelir.

[2] Mergöze’nin elli göze(su kaynağı) anlamına geldiği tarafımızca yapılan araştırma sonucunda yorumlanmıştır.