Ziyâiye Medresesi: Kastamonu’da Asırlık Bir Bilim ve İrfan Ocağı

Osmanlı döneminde ilim ve maneviyatın merkezi olan Ziyâiye Medresesi, Kastamonu’nun kültürel hafızasında derin izler taşıyor.

📜 Bir Âlimin Adıyla Yaşayan Miras: Ziyâiye Medresesi’nin Doğuşu

Kastamonu’nun Topçuoğlu Mahallesi’nde, Topçuoğlu Camii’nin hemen yanında yükselen Ziyâiye Medresesi, sadece taş ve harçtan ibaret bir yapı değil; ilim, irfan ve fedakârlığın somut bir yansımasıdır.
1869 yılında (Hicri 1286), dönemin saygın âlimlerinden Mehmed Hulusi Efendi (Hacı Evliya) tarafından inşa ettirilen medrese, Kastamonu’nun eğitim tarihinde önemli bir yer edinmiştir.
Kuruluş yılı olan 1286 (1869), aynı zamanda Mehmed Hulusi Efendi’nin oğlunun dünyaya geldiği yıldır. Oğlu Ahmed Ziyaeddin Efendi’nin ismine atfen medreseye “Ziyâiye” adı verilmiştir.

Bu isim, sadece bir aile hatırası değil, aynı zamanda bir dönemin kültürel belleğine kazınmış bir semboldür. Ziyâiye Medresesi, ilk günlerinden itibaren dini ilimlerin öğretildiği, ilim talebelerinin yetiştiği bir merkez olarak faaliyet göstermiştir.

🕌 Yeniden İnşa, Yeniden Diriliş: Ahmed Ziyaeddin Efendi Dönemi

Medresenin asıl gelişimi, babasının vefatından sonra Ahmed Ziyaeddin Efendi döneminde gerçekleşmiştir. 1906 yılında (Hicri 1324) babasının yerine geçen Ahmed Ziyaeddin Efendi, harap hâle gelen binayı tamamen yıktırarak, üst katta on bir, alt katta üç oda olmak üzere toplam on dört dershaneli yeni bir medrese inşa ettirmiştir.

1911 tarihli (15 Cemaziyülevvel 1329) vakfiyeye göre, zemin katta bir dükkân ve iki mağaza, medrese masraflarına gelir sağlamak amacıyla vakfedilmiştir. Bu vakfiye sistemi, Osmanlı eğitim kurumlarının sürekliliğini sağlayan önemli bir yapısal unsurdu.

Ziyâiye Medresesi’nin yeniden yapılanması, sadece bir mimari yenileme değil; Kastamonu’da ilim ve maneviyatın yeniden canlanışının simgesidir.

🏠 Sahiplikten Vakfa, Vakıftan Gençlik Merkezine Uzanan Yol

Cumhuriyet’in ilk yıllarında, 1932’de İl Özel İdaresine devredilen Ziyâiye Medresesi, aynı yıl Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 600 lira bedelle satın alınmıştır.
1940 yılında Hüsnü İmamvekili tarafından satın alınan yapı, daha sonra bu aileden gelen hayırsever Firdevs Saka Hanımefendi tarafından 2001 yılında Türkiye Diyanet Vakfı’na bağışlanmıştır.

Bugün ise Kastamonu Müftülüğü Gençlik Merkezi olarak hizmet veren Ziyâiye Medresesi, gençlerin sosyal, kültürel ve dini yönden gelişimlerine katkı sunan bir eğitim yuvası hâline gelmiştir.
Osmanlı döneminden Cumhuriyet’e, oradan günümüze uzanan bu uzun yolculuk; bir medresenin zamana meydan okuyan hikâyesidir.

📚 Âlimlerin İzinde: Mehmed Hulusi Efendi ve Ahmed Ziyaeddin Efendi

Ziyâiye Medresesi’nin banisi Mehmed Hulusi Efendi, dönemin önde gelen ilim insanlarından biriydi. “Kurban Risalesi” adlı eseriyle tanınan Hulusi Efendi, Kastamonu’nun ilmî geleneğine önemli katkılarda bulunmuştur.
Oğlu Ahmed Ziyaeddin Efendi de babasının izinden giderek hem müderrislik yapmış, hem de Kastamonu Askerî Rüşdiyesi ve Kastamonu Sultanîsi gibi eğitim kurumlarında muallimlik görevlerinde bulunmuştur.

Kendisinin “Vesîletü’n-necât”, “Hulâsatü’l-efkâr”, “Vesîletü’l-gufrân”, “Vesîletü’s-saâde” ve “Miftâhü’l-felâh” gibi çok sayıda Arapça ve Türkçe dini eserleri bulunmaktadır.
Bu eserler, sadece ilmî birikiminin değil; aynı zamanda Kastamonu’nun kültürel derinliğinin de yansımalarıdır.

⚓ Donanma Cemiyeti Reisi Ahmed Ziyaeddin Efendi’nin Son Görevi

Çok yönlü bir şahsiyet olan Ahmed Ziyaeddin Efendi, sadece ilimle değil, vatan hizmetiyle de öne çıkmıştır.
Bir dönem Kastamonu Donanma Cemiyeti Reisi olarak görev yapmış ve bu görevi esnasında gösterdiği üstün gayretlerden ötürü madalya ile onurlandırılmıştır.
Ancak, 20 Şubat 1330 (5 Mart 1915) günü, Cemiyet bürosunda çalışırken vefat etmiş; ardında ilimle, hizmetle ve hayırla dolu bir ömür bırakmıştır.
Kabrinin, Şeyh Şa‘bân-ı Velî Türbesi haziresinde bulunması da, onun manevi mirasının Kastamonu’nun en kutsal mekânlarından biriyle bütünleştiğini gösterir.

🕰️ Geçmişten Günümüze Bir İlim Yuvası

Bugün Ziyâiye Medresesi, Kastamonu’nun tarihî dokusu içinde bir bilim ve inanç sembolü olarak ayakta duruyor.
Geçmişte medrese talebelerinin fıkıh, tefsir ve Arapça öğrendiği dershaneler; şimdi gençlerin fikir alışverişinde bulunduğu, kültürel faaliyetlerin yapıldığı modern bir gençlik merkezine dönüşmüştür.

Kastamonu Haber ekibimiz olarak bizler, Ziyâiye Medresesi’nin bu köklü tarihini geleceğe taşıyan her adımı saygıyla selamlıyor, bu kültürel mirasın korunmasının sadece bir görev değil; bir emanet olduğunu hatırlatıyoruz.