Kastamonu’da tarih boyunca, Yöresel el dokumacılığı, Ahşap oymacılık, kündekari, müzik aletleri, İğne oyası, Tel kırma ve geleneksel mutfak araç gereçleri yapımı öne çıkan ahşap el sanatlarından biridir. Ahşap el sanatlarının yanı sıra dokuma el sanatları ve bakırcılık da Kastamonu da öne çıkan el sanatlarından en önemlileridir.
Kastamonu ve yöresi geleneksel el sanatları yönünden çeşitlilik ve zenginlik gösterir. Her ne kadar son yıllarda şehirlere sürekli göçler, teknolojik gelişmeler, hızlı ve ucuz üretim el sanatlarının giderek azalmasına karşın yine de Kastamonu ve çevresinde geleneksel el sanatlarının yaşadığını görmekteyiz. Kastamonu Haber ekibi olarak Kastamonu el sanatlarını sizler için araştırdık.
Kastamonu El Sanatları Nelerdir?
Kastamonu ve İlçelerininen yaygın gelir getirici olan el sanatı Çarşaf Bağı özellikle yerli dokuma “sarı kıvrak” yatak çarşaflarının iki uzun kenarına veya dört kenarına pamuk ipliğinden alet kullanılmaksızın kadınların parmak uçları tırnakları marifetiyle düğümler atılarak yapılan süslemelerdir. Cide, Şenpazar, Küre, Azdavay, Pınarbaşı ilçelerinde keten dokumalarına rastlanılmaktadır.
Düz ve renkli dokuma olarak yatak çarşafı, ön bezi (kadın iş önlüğü, başörtüsü, peşkir, göynek) dokumalarına sık olmasa da rastlanmaktadır. Tosya ilçemizdeki tela imali giyim sektörünün ihtiyacı için yaşamaktadır. Düz, beyaz tiftikten iç kuşağı ve renkli üç dilim kuşağı, hamam kesesi Türkiye çapında aranmaktadır. Kastamonu merkez, Daday ve Devrekani ilçelerinde düz beyaz patiska bez üzerine, ıhlamur ağacı üzerine elle oyma veya kabartma olarak yapılmış bitkisel, geometrik motif işli, değişik boyutlarda ki ahşap kalıpların özel hazırlanmış tek renkli boyaya batırılıp basılması suretiyle Sofra Bezi “sini bezi” yapılmaktadır.
Çağımızdaki gelişmeler nedeni ile pek çok sanat dalı kaybolmaktadır. Bunlardan biri de oya sanatıdır. Kastamonu’da iğne oyacılığını geçim kaynağı olarak kullanan sanatkarlar hayatta iken bilgi ve görgülerini belgelemek amacıyla, bu araştırmaya başlanmıştır. Kastamonu merkez ilçesi Topcuoğlu, İsfendiyarbey, Aşağıİmaret, Kırkçeşme, Hisarardı, Beyçelebi, Ayalar mahallelerinde yaşamakta olan, 45-80 yaşları arasındaki 42 oya ustasına ulaşılmıştır. Yapılan görüşmeler sonunda, eserleri incelenmiş, örnekler alınmıştır. İğne oyası, mendil, yazma, göynek yakası üzerine ipek İpliği ve iğne kullanılarak örülen veya örüldükten sonra dikilen düğümlü örgü sanatıdır. Kastamonu’da hatıra iğne oyaları gelenek olarak, kutular içinde ve sandıklarda saklanıp nesilden nesile aktarılmaktadır. 80 yaşındaki oyacının anneannesinin annesinden kalma oya örneği, en az 150-200 yıllık oyadır.
Kastamonu’da oyacılığın daha eski yıllardan bu yana var olduğu tahmin edilmektedir, iğne İle yapılan örgülerin XII. yüzyılda Anadolu’dan Yunanistan’a, oradan da Avrupa’ya geçtiği belirtilmektedir (Özben, 1948:4). Ulaşılan canlı kaynaklardan sağlanan bilgilere göre, Osmanlı’nın son döneminde de erkekleri savaşa giden kadınların tüccarlar aracılığı ile Avrupa’ya oya sattığı ve geçimini sağladığı öğrenilmiştir. Günümüzde az da olsa bu sanatı devam ettirenler bulunmaktadır.
Dokuma El Sanatları
Kastamonu dokumacılığında ilk kayıtlar Hitit dönemine kadar gitmektedir. 19. yüzyıl başlarında önemli endüstri kollarının başında bakırcılık ve dokumacılık gelmektedir.1888-1889 tarihli salname; Kastamonu’nun dokumacılık alanında oldukça ileri olduğunu, yatak çarşafı, perde, yatak ve yastık örtüsü, gömlek, yelken bezi üretimleri yaptığını bildirir.
Kastamonu eski bir dokumacılık ve el sanatları merkezidir
Osmanlı ordusunun çadırları ve donanma yelkenlerinin Kastamonu’da dokunduğu bilinmektedir. Özellikle l. Dünya Savaşı ve İstiklal Savaşı’nda ordunun çadır bezi ve çamaşır ihtiyacının büyük bölümü Kastamonu ilindeki tezgahlarda karşılanmıştır. 1932 yılında Kastamonu Ticaret ve Sanayi Odası’nın araştırmasına göre, pamuklu dokuma çeşitleri beyaz bez, kaşarlı bez, dar mendil, enli mendil, peşkir, okkalık çarşaf, karyola çarşafı, fantezi çarşaf, Devrekani bezi ve çadır bezi olarak belirlenmiştir. 1942 yılında Kastamonu’da, bugün 2 bin 600 ortağı olan ‘Dokuyucular ve Dokutturucular Küçük Sanat Kooperatifi’ kurulmuş, bu kooperatifle 19 bin tezgâh üretim yapılmıştır. 1942 yılında yapılan sayıma göre ise Kastamonu il merkezi ve Devrekani’ de 8131, Taşköprü’de 3616, Küre’de 3246, Araç’ta 1450, Daday’da 1257, Cide’de 910, Kargı’da 364 tezgâh olmak üzere toplam 19.337 el tezgâhının kullanıldığı belirlenmiştir.
Kastamonu’da dokumacılık sanatının başlıca hammaddeleri pamuk, keten, kenevir ve tiftiktir. Yörede yetişme imkânı olmayan pamuk Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinden temin edilerek kullanılmaktadır. Renkli dokuma ve çarşaf dokumanın yapıldığı İl merkezi, Devrekâni, Araç, Daday, Pınarbaşı ilçelerinde hammadde olarak pamuk kullanılmaktadır. Dokumacılığın önemli hammaddelerinden olan keten 1960-1970’li yıllara kadar Kastamonu’nun önemli üretim ürünüdür. İlimizin Karadeniz kıyısında bulunan ilçelerinde Cide, Doğanyurt, İnebolu, Bozkurt, Abana, Çatalzeytin ilçelerinin yanında Küre, Şenpazar, Azdavay ve Pınarbaşı ilçelerinde de keten dokumacılığı görülür.
Tosya ilçesi çok eski yıllardan beri Tosya kuşağı, Tosya kesesi ve tela dokumacılığı alanında Türkiye’nin sayılı merkezlerindendir. En önemli dokuma hammaddesi tiftik, yün ve pamuktur. Taşköprü ve Hanönü’nün yer aldığı Gökırmak Vadisinde yetiştirilen kenevir (kendir) liflerinden kalın dokuma, sicim urgan, halat yapılarak değerlendirilmektedir. Zaman zaman kendir lifleri de çuval kilim gibi kaba dokumanın hammaddesi olmuştur.
Kastamonu’da üretilen dokuma türlerinin en önemlileri arasında Sarıkıvrak Çarşaf Dokuma, Devrekâni Bezi, Araç Peştemali, Daday Ön Bezi, Selalmaz Dokuması, Boyabat Çemberi sayılabilir.
