Stres (Kaygı) Nedir (Stres Nasıl Başlar ve Nelere yol Açar?)

Stres 2 farklı şekilde ifade edilir. 

• Pozitif stres: İnsanın heyecanını arttırır, hedefine kilitlenmesini sağlar… Dolayısıyla sonucunda kazanç veya keyif sağlayan durumlar oluşur. (Başarı sağlamak, işe girmek vs)

• Negatif stres: Bireyin kaynaklarını ve baş etme yeteneklerini tüketen duygu.. Sonucunda insan yaşamı için olumsuz durumlar oluşur. (Hastalık, performans düşüklüğü, başarısızlık vs)

Peki, bizleri rutin akışımızdan alıkoyan ve hatta bazen bizlere fiziki veya mental olarak zarar verebilen bir şey nasıl olabilir de canlının yarına bir şey olabilir? Stres dediğimiz şey aslında nedir ve nasıl ortaya çıkar? Stresin bizlerde ki fiziki veya mental olarak etkileri nelerdir? Stresi yönetmek diye bir şey var mıdır varsa, bunu nasıl yapabiliriz onları inceleyelim.

Stres kelimesinin kelime manası;
• Zorlanma,
• Canlı organizmasında savunma uyandırıcı etkilerle (stres faktörü) buna karşı oluşan
savunma mekanizması, ,
• Dayanıklılığı azaltan fiziksel veya mental gerilim, gerginlik,
• Canlıların yaşamı için uygun olmayan koşullar.

Olarak farklı ifadelerle karşımıza çıkar.

Gündelik hayatımızda birçok farklı konuda stres yaşayabilir, hatta bunları bazen zamansal olarak uzatarak hayatımızın geneline yaymış oluruz. Kişiye göre farklılık göstermek ile  birlikte birçok farklı sebepten ötürü ortaya çıkabilen stres, beynin biyolojik yapısında da belirli işlemlere tabii tutularak meydana gelmektedir. Canlılar için hayatlarından çıkaramayacağı ve yaşam döngüsünün her yerinde yer alan stresin genel olarak oluşmasına yol açan etkenlere maddeler haline bakalım;

• Zarar görme ihtimali; Kişi, zarar görebileceği bir olayla ya da zarar görebilme potansiyeline yol açabilecek bir durumda kaldığı zaman strese girebilir.

• Kaybetme korkusu; kişi, değer verdiği veya ihtiyaç olarak kabullenmiş olduğu herhangi bir şeyi kaybetmesine yol açabilecek bir durum ya da o hissiyatı ortaya çıkarabilecek bir durumla karşılaştığı vakit strese girebilir.

• Kişisel korkular; Kişinin kendi benliğinde yer alan fiziki veya ruhani birtakım korkularının ortaya çıkmasına sebep olabilecek herhangi bir durum kişinin strese girmesine yol açabilir.

• Koşullu şartlanma; Kişinin öğrenilmiş durumu ile birlikte stabilleşen bir durum ya da duygu durumu ile karşı karşıya kaldığı vakit strese girebilir.

• Deneyimler; Kişi, daha önce deneyimlemiş olduğu ve onda olumsuz etkiler bırakmış olan bir durum ile karşılaştığı zaman strese girebilir.

• Gelecek kaygısı; Kişinin geleceğe olumsuz bir bakış açısına sahip olması, gelecek ile ilgili planlarının belirlediği düzende ilerlemiyor olması da kişinin strese girebilmesine neden olabilmektedir.

• Belirsizlik; Kişi, net bir sonuca ulaşamadığı durumlarda kişisel veya çevresel
planlamalarına veya işleyişine olumsuz etki katabileceğini düşündüğünden ötürü
strese girebilir.

• İstenmeyen bir durum ile karşılaşılması; Kişi, hoşlanmadığı, rahatsız olduğu bir durum ile karşı karşıya kaldığı vakit konuya veya varsa konuya dahil olan dış kişilere bağlı olarak strese girebilir.

• Saygısızlık/Sevgisizlik algılama; Kişi herhangi bir olay ya da durumda kendine saygısızlık veya beklenti düzeyinden düşük bir duygu durumuna maruz kaldığı veya maruz kalacağını düşündüğü bir durumla karşılaştığı vakit strese girebilir.

• Sağlıksız beslenme; Kişinin düzensiz ve sağlıksız beslenmesi, mental ya da psikolojik sağlığının yerinde olmaması kişiye stres hormonlarının salgılatarak kişinin strese girmesine yol açabilir.

• Karar verememe; Herhangi bir konuda net bir karar verememe, sonunu görememe, duruma karşın belirsizlik hissetme gibi nedenler kişinin strese girmesine yol açabilir. Bunlara ek olarak; Ekonomik Sorunlar, Politik Belirsizlikler, Teknolojik Yenilikler – Çok Hızlı Değişim, Sosyolojik Değişiklikler gibi çevresel etkenlerde stresin oluşumunda rol almaktadır.

Bu durumlar ve kişiden kişiye farklılık gösterebilen diğer farklı durumlar neticesinde Stres durumu ile karşı karşıya kalan bir kişi genel olarak; Hızlı karar vermeye çalışma, olayın negatif psikolojisi altında kalmaya, sağlıksız düşüncelerinin ortaya çıkması gibi uzun vadede olumsuz etkiler doğurabilecek başka durumlar ile karşılaşabilir. Stres, canlı bünyesinde 3 temel reaksiyon gösterir.

• Savaş ya da Kaç ya da Don: Bu durum, kontrollü bir şekilde sürdürülemez ise uzun vadede olumsuz etkilere yol açabilmektedir.

• Beyne sürekli verilen Stres sinyalleri: Beynin biyolojik sağlığı da göz önünde bulundurularak, beyne sürekli stres sinyalleri gönderilmesi; depresyon, alzheimer, demans gibi ciddi rahatsızlıklar başta olmak üzere birçok sinirsel hastalığın temelinin oluşmasına yol açar.

• Bağışıklık sisteminin sürekli baskılanması: Bağışıklık sistemi sürekli baskılandığı ve üst üste emirlere maruz kaldığı için vücudun iltihaplar ile savaşacak gücün azalması ortaya çıkar.

Stresin canlı vücudunda vermiş olduğu belirli fiziksel etkiler de bulunmaktadır. Kişinin stres anında biyolojik olarak bir etkiye maruz kalmasından dolayı stres durumunun süresi ve kişinin duruma vermiş olduğu tepkime ile bu etkiler çok büyük diğer etkilerin temelinin oluşumunda da baş rol oynayabilmektedir. Stres anında vücutta gerçekleşen fiziksel değişimlere göz atalım;

• Kalp: Akut stres anında kalp atışlarında hızlanma meydana gelir ve kan basıncında artış oluşur. Bu durum; Yüksek tansiyon, Damar hastalıkları başta olmak üzere farklı hastalıklara yol açabilir.

• Metabolizma: Stres anında kortizol ve Glukagoz normalden fazla salgılanır. Bu değişim, kan şekerinde de artışa sebebiyet verir.

• Üreme: Stres, kadınlarda kronik bir duruma dönüştüğü zaman hamilelik hormonlarının durmasına vesile olabiliyor. Erkeklerde ise; Testesteron üretiminde azalma, ereksiyon bozukluğu, cinsel isteksizlik gibi istenmeyen durumlara sebep olabiliyor.

• Bağışıklık sistemi: Doğuştan gelen bağışıklık ve Uyumlu bağışıklık olmak üzere iki farklı bağışıklık sistemi bulunmaktadır. Akut stres anı, aşırı çalışma meydana getirerek eklem enflasyonu, iltihaplanmalar vs. Rahatsızlıkların oluşumda etki gösterebilir.

Bunlara ek olarak; Stres anında yaraların daha yavaş iyileştiği ve vücudun hastalıklara karşı
daha savunmasız olduğu gözlenmektedir. Stres anında sadece fiziksel olarak değil aynı
zamanda duygusal olarak değişimler görülmektedir. Peki, stres anında meydana gelen bu

Duygusal değişimler nelerdir?

Strese bağlı olarak Frontal Korteks ve Hipokampüste detayları net bilinmemek ile birlikte körermeler meydana geldiği görülmüştür. Sempatik sinir sisteminde meydana gelen değişim kişide öfkelenmeye, Amigdalada meydana gelen değişimler kişide kaygı gibi durumların oluşmasına sebebiyet verirken, depresyon, bağımlılık gibi diğer ruhani problemlerde oluşabilmektedir.

Peki bu stres durumu ile nasıl başa çıkılabilir?

Konu ile ilgili deneysel araştırmalarda bulunan uzmanların Stres ile ilgili önermekte oldukları
bazı yöntemler bulunmaktadır. Kişinin bazen bireysel olarak stres ile başa çıkamayacağını
öngörerek çevresel faktörlerin stresin oluşum aşamasında yer aldığı gibi çözümleme
aşamasında da yer alabileceğini öne süren uzmanların bazı önerileri şunlardır;

* Zaman Yönetimi Rahatlama – Meditasyon – Hobiler
•  Spor – Egzersiz •Olumlu Düşünme ve Başarıya İnanma
• Sağlıklı Beslenme
•  Profesyonel Destek Alma
• Toplumsal Gruplara Katılma

Sonuç olarak; Kişi, kendini tanıma düzeyi, hedeflerine bağlı planlamaları oluşturma şekli, duygularının çözümleme metodu gibi temel etkiler başta olmak üzere çevresel birçok etki ile stres durumu ile karşılaşabilmektedir. Günlük olarak hepimizin birçok küçük veya büyük ölçekte maruz kalmış olduğu bu stres durumunu 3 temel aşamada ayırmamız gerekir.

• Kısa vade: Kısa vadeli bir stres durumu ile karşı karşıyaysanız, mantıksal olarak karar verebilme ve olayları mantıksal olarak değerlendirebilmeniz sizin daha objektif ve gerçekçi adımlar atmanızı sağlar. Kısa vadeli olarak belirlediğiniz Stres durumu, muhtemelen belirli bir konuda olacak ve arama alanınızı daraltacaktır. Sakin kalmaya ve olayı/olayları objektif olarak değerlendirerek mantıksal adımlar atmaya çalışın.

• Orta vade: Orta vadeli bir stres durumu ile karşı karşıya kalmanız demek aslında sizin için zamansal bir artı demektir. Olayı değerlendirebilmeniz ve olayın çözümleme yöntemlerini oluşturabilmeniz için zamanınız var demektir.

Bu zaman dilimine olayı ve düşüncelerinizi yayın. Stresin oluşum sebebini bulun ve onun üzerinden değerlendirmeler yapın. Sonra dönüp, stresin olum sebebine tekrar göz atın. Gözden kaçırabileceğiniz, taraflı bakabileceğiniz durumunu sakın unutmayın. Bunun için en uygun zaman; en sakin ve en kontrollü olduğunuz zamandır. Oluşum etkenini bulduktan sonra sakin bir kafa ile olayı tamamen objektif olarak çözüm yoluna iletin.

Eğer, olayın üstünde fazla düşünürseniz bu sizin stresinizi arttıracağı gibi doğru kararları vermenizi ve objektif bakabilmenizi engelleyebilecektir ki muhtemelen de engelleyecektir. O yüzden; olayı sakin ve kendinizi rahat hissettiğiniz bir zaman dilimine yayarak çözüme kavuşturun. Bu sürecin hayatınızda ki akışı engellemesine izin vermeyin.

• Uzun vade: Uzun vadeli bir stres durumunda genel olarak yapılan en büyük hatalardan bir tanesi de; olayın hissiyatını ve endişesini sürdürerek hayatın geneline yansıtmaktır. Orta vadede olduğu gibi; olayı en sakin ve en kontrollü anlarınızda bölümleyerek düşünün. Objektif bakabilmeniz sizin daha net adımlar atmanıza olanak tanıyacaktır. Stres durumuna bağlı olan gerilimi hayatınızın diğer bölümlerine yansıtmamaya, bir planlama yaparak çözümlemeyi rahat ve boş bir vaktinizde yapmaya özen gösterin. Yine orta vadede olduğu gibi; durum ve çözümleme metodlarınızın sağlamasını yapın.

Sadece oluşabilecek stres durumlarına bakılmaksızın öncesinden de olabilecek stres durumlarını kontrol edebileceğimizi düşünüyorum. Programlı ve sağlıklı bir hayat yaşıyor olmak daha emin ve kontrollü adımlar atmamıza buda bizim olaylara ve duygulara daha objektif ve daha gerçekçi bakabilmemize olanak tanıyacaktır.

Unutmayın; Stres durumlarının birçoğu onlara zihnimizde verdiğimiz tepki ve o duruma
bağlı mazimize dayalı deneyimlerimizin tepkimesi ile kişiden kişiye farklılık göstererek
etkileşim sunar. Yani; Kendimizi ne kadar doğru tanıyabilirsek, olayları o kadar gerçekçi ve
objektif tartabilir bu sayede de karşılaşabileceğimiz stres durumlarını önceden kontrol altına
alabiliriz.

“Stres anında durum analizi yapmayı ve olası sonuçları hesaplamayı unutmayın. Durumu doğru analiz etmek doğru adım atmanıza, olası sonuçları hesaplamak ise doğabilecek yeni stres durumlarına karşı sizi hazırlar.”

Hazırlayan ve Yazan : Aydın Akdaş